Biên Hòa Sử Lược Toàn Biên (Quyển 2) là tác phẩm lịch sử quan trọng của tác giả Lương Văn Lựu, người đã dày công nghiên cứu và tổng hợp nhiều tư liệu lịch sử về quá trình hình thành và phát triển của vùng đất Biên Hòa từ thời kỳ đầu lập làng đến cuối thế kỷ 20. Quyển 2 của tác phẩm này tập trung mô tả lịch sử Biên Hòa từ thời nhà Nguyễn đến thời Pháp thuộc, với nhiều chi tiết và sự kiện được ghi lại một cách kỹ lưỡng và chính xác.
Theo ghi nhận của tác giả, sau khi nhà Nguyễn thiết lập chính quyền ở Việt Nam, vùng đất Biên Hòa được chia thành nhiều huyện và tổng nhỏ hơn so với trước đó. Năm Minh Mạng thứ 5 (1824), Biên Hòa trở thành một phủ thuộc tỉnh Định Tường, gồm 4 huyện là Biên Hòa, Long Thành, Định Quán và Tân Phú. Đây là cấu trúc hành chính cơ bản của vùng đất Biên Hòa cho đến khi người Pháp xâm chiếm.
Năm 1859, sau khi ký Hòa ước Nhâm Tuất, Pháp bắt đầu có mặt chính thức tại Đông Dương. Từ năm 1861, thực dân Pháp bắt đầu tiến hành xâm chiếm các tỉnh miền Đông Nam Kỳ. Năm 1862, quân Pháp do đại tá de la Grandière chỉ huy đánh chiếm Biên Hòa. Sau đó, họ thiết lập chế độ cai trị thực dân, bãi bỏ các cơ quan hành chính cũ của nhà Nguyễn, đổi tên các đơn vị hành chính. Phủ Biên Hòa bị giải thể, 4 huyện cũ trở thành 4 quận: Biên Hòa, Long Thành, Định Quán và Tân Phú.
Trong giai đoạn đầu, chính quyền thực dân Pháp tại Biên Hòa gặp nhiều khó khăn do phong trào chống Pháp của quân Cần Vương và dân tộc Việt Nam diễn ra ác liệt. Tuy nhiên, bằng các biện pháp đàn áp tàn bạo, Pháp dần chiếm được ưu thế và làm chủ hoàn toàn vùng đất này. Năm 1870, Toàn quyền Nam Kỳ Paul Bert ra nghị định thành lập tỉnh Biên Hòa, gồm 4 quận như trên. Đây là kết cấu hành chính cuối cùng của vùng đất Biên Hòa dưới thời Pháp thuộc.
Trong giai đoạn Pháp thuộc, nền kinh tế Biên Hòa phát triển theo hướng hàng hóa, tập trung vào trồng lúa, mía và cây công nghiệp khác. Đặc biệt, ngành trồng mía đường phát triển mạnh mẽ, góp phần quan trọng vào ngân sách của chính quyền thực dân. Song song đó, các công trình hạ tầng như đường sá, cầu cống, trường học… cũng được xây dựng để phục vụ nhu cầu cai trị và phát triển kinh tế.
Nhìn chung, Quyển 2 của Biên Hòa Sử Lược Toàn Biên đã cung cấp nhiều thông tin chi tiết về quá trình hình thành cơ cấu hành chính và sự biến đổi của nền kinh tế – xã hội Biên Hòa dưới sự cai trị của nhà Nguyễn và thực dân Pháp, góp phần làm sáng tỏ hơn diện mạo lịch sử của vùng đất này trong giai đoạn quan trọng đó.
Mời các bạn đón đọc Biên Hòa Sử Lược Toàn Biên (Quyển 2) của tác giả Lương Văn Lựu.
