“Dương Sự Thủy Mạt,” một tác phẩm lịch sử chép tay của Hoàng Hải, ngày 26 tháng 2 năm 1962, là một di vật quý giá trong hành trang nghiên cứu về lịch sử Việt Nam. Mặc dù không có tên tác giả và có chứa nhiều chữ viết thảo xấu, cuốn sách mang đến một cái nhìn đặc biệt về cuộc sống và những thách thức mà Việt Nam đối mặt trong giai đoạn quan trọng của lịch sử, khi đất nước phải đối mặt với sự xâm lược của quân Pháp.
Dương Sự Thủy Mạt bắt đầu từ năm 1847, kể về những biến cố quan trọng như sự xuất hiện của thuyền người Tây đầu tiên, đưa độc giả đến những sự kiện quan trọng trong thời kỳ Tự Đức, thời điểm chiến thuyền Pháp đánh chiếm lại Đà Nẵng. Trong quá trình lịch sử đầy biến động này, tác phẩm ghi chép về nhiều sự kiện lớn nhỏ, từ thành lập trường học chữ Pháp và tiếng Pháp đến những đợt đàm phán hòa bình và sự mất mát của các thành phố lớn như Gia Định và Vĩnh Long.
Mặc dù chữ viết thảo không luôn đúng cách và khó đọc, đó là điều làm nổi bật tính chân thật và hồn nhiên của tác phẩm. Sách không chỉ chú trọng vào các sự kiện chính xác, mà còn cung cấp thông tin về văn hóa và xã hội, mở rộng khung cảnh lịch sử thành một bức tranh toàn diện và đa chiều.
Có hai bản điều ước được ghi chép, đều là bản dịch chữ Hán, giữa triều đình Huế và Pháp, đặt ra vào năm 1874. Điều ước này là một tài liệu quan trọng, nói lên những điều kiện mà Việt Nam phải chấp nhận sau những thời kỳ khó khăn, bao gồm cả việc giảm bớt lãnh thổ và chấp nhận sự kiểm soát của Pháp.
Tuy sách đã được kiểm duyệt cẩn thận, nhưng vẫn còn nhiều chữ sai và chấm câu không hoàn toàn chính xác, tạo nên một cuốn sách không chỉ là một nguồn tài liệu quý giá mà còn là một tác phẩm lịch sử phản ánh rõ ràng sự kiện và tâm trạng của thời đại. Việc nghiên cứu và đánh giá tác phẩm này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về quá khứ lịch sử, mà còn đưa ra những cái nhìn mới về sự sống sót và đối mặt với thử thách của Việt Nam trong những thời điểm khó khăn.”
Điều quan trọng là việc nghiên cứu và đánh giá tác phẩm này tiếp tục đưa ra những cái nhìn mới về lịch sử và văn hóa của Việt Nam trong thời kỳ khó khăn. Dương Sự Thủy Mạt không chỉ là một tài liệu lịch sử, mà còn là một bức tranh đa chiều về sự sống sót và đối mặt với thử thách trong quá khứ.
