Cuốn sách “Đông Phương Luận” của nhà xã hội học và nhà văn người Mỹ gốc Palestine Edward W. Said được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1978. Trong tác phẩm này, tác giả đã phân tích và phê phán cách nhìn nhận của phương Tây đối với các nền văn hóa, xã hội, chính trị và tôn giáo của các nước Đông phương.
Theo Said, từ thế kỷ 18 trở đi, phương Tây đã xây dựng một hệ thống quan niệm gọi là “Đông Phương Luận” để định nghĩa và miêu tả các nền văn hóa, xã hội Đông phương. Đông Phương Luận là một công cụ cho phép phương Tây khẳng định sự thống trị và định hình lại các nền văn hóa Đông phương theo cách nhìn của họ. Theo Said, Đông Phương Luận được xây dựng dựa trên những định kiến, đánh giá sai lầm và thiên vị của phương Tây đối với các nền văn hóa Đông phương.
Said chia Đông Phương Luận thành ba khía cạnh chính:
Thứ nhất, Đông Phương Luận xem các nền văn hóa Đông phương là những nền văn hóa bất biến, tĩnh tại và không thay đổi theo thời gian. Trong khi thực tế, các nền văn hóa Đông phương cũng như phương Tây đều thay đổi theo thời gian, đan xen và ảnh hưởng lẫn nhau.
Thứ hai, Đông Phương Luận xem các nền văn hóa Đông phương là những nền văn hóa thống nhất, đồng nhất. Trong khi sự thật, mỗi nền văn hóa Đông phương đều có sự đa dạng, đa ngôn ngữ và đa tôn giáo.
Thứ ba, Đông Phương Luận xem các nền văn hóa Đông phương là những nền văn hóa thấp kém, lạc hậu so với văn minh phương Tây. Trong khi thực tế, mỗi nền văn hóa đều có những giá trị riêng biệt và không thể so sánh được.
Said cho rằng Đông Phương Luận đã được xây dựng và sử dụng như một công cụ để phương Tây thực hiện quyền lực chính trị, kinh tế và văn hóa đối với các nước Đông phương. Nó giúp phương Tây biện minh cho việc thực dân hóa, chiếm đóng và can thiệp vào các nước Đông phương dưới danh nghĩa “cải cách”, “hiện đại hóa” hay “giải phóng” họ khỏi sự “lạc hậu”.
Said cho rằng cần phải phê phán và tiến hành giải tỏa Đông Phương Luận khỏi các nghiên cứu về các nền văn hóa Đông phương. Chúng ta cần nhìn nhận mỗi nền văn hóa theo giá trị riêng của nó, tránh đánh giá so sánh hay định hình lại chúng theo quan điểm của bất kỳ nền văn hóa nào. Điều quan trọng là cần tôn trọng sự đa dạng và tính độc lập của mỗi nền văn hóa.
Cuốn sách “Đông Phương Luận” của Edward W. Said đã góp phần làm sáng tỏ cách nhìn sai lệch của phương Tây đối với các nền văn hóa Đông phương, đồng thời kêu gọi phê phán và vượt qua Đông Phương Luận nhằm tôn trọng sự độc lập và bình đẳng giữa các nền văn hóa trên thế giới. Tác phẩm đã trở thành một cống hiến quan trọng trong lĩnh vực nghiên cứu văn hóa so sánh và quan hệ quốc tế.
Mời các bạn mượn đọc sách Đông Phương Luận của tác giả Edward W. Said & Lưu Đoàn Huynh, Phạm Xuân Ri, Trần Văn Tụy (dịch).
