Cuốn sách “Mặc Tử và Biệt Mặc” của tác giả Nguyễn Hiến Lê là một tác phẩm nghiên cứu sâu sắc về triết lý và tư tưởng của nhà tư tưởng nổi tiếng thời Xuân Thu Chiến Quốc là Mặc Tử. Tác phẩm được chia làm hai phần chính: Phần thứ nhất là nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp và tư tưởng của Mặc Tử; phần thứ hai là phân tích chi tiết về các khái niệm then chốt trong triết lý Mặc Tử như “Biệt Mặc”, “Vô Mưu”, “Vô Tâm” và “Vô Cảm”.
Trong phần đầu tiên về cuộc đời Mặc Tử, tác giả đã tìm hiểu kỹ lưỡng về bối cảnh lịch sử thời đại và hoàn cảnh sống của nhà tư tưởng này. Mặc Tử sinh sống vào cuối thời Xuân Thu, đầu thời Chiến Quốc, lúc này Trung Quốc đang trong giai đoạn hỗn loạn và chiến tranh liên miên. Nhà nước chia rẽ, quân phiệt nổi lên tranh giành quyền lực. Mặc Tử phải sống lưu lạc ở nhiều nước khác nhau như nước Sở, nước Tần để tránh chiến loạn. Trong bối cảnh đó, tư tưởng của Mặc Tử hình thành với mục đích giúp con người đạt được sự bình an, an nhàn trong cuộc sống.
Tác giả phân tích kỹ lưỡng về tư tưởng chủ đạo của Mặc Tử là “Biệt Mặc”. Theo Mặc Tử, con người nên giữ khoảng cách với thế sự, không nên quá để tâm đến danh lợi, phải biết “vô mưu” và “vô tâm”. Chỉ khi làm được điều đó, con người mới có thể an lòng, không bị chi phối bởi những thứ hư danh ảo tưởng trong thế giới hiện tượng. Mặc Tử cũng chú trọng đến việc nuôi dưỡng “tâm vô cảm”, tức là không để tâm đến sự vui buồn, thắng bại trong cuộc sống. Chỉ khi đạt được trạng thái “vô cảm” ấy, con người mới có thể an vui trước mọi biến cố khó tránh khỏi.
Trong phần phân tính khái niệm “Biệt Mặc”, tác giả phân biệt rõ sự khác nhau giữa “Biệt Mặc” của Mặc Tử với sự “vô vi” của Lão Tử. Nếu “vô vi” của Lão Tử chủ trương không can thiệp vào quá trình tự nhiên của vạn vật, thì “Biệt Mặc” của Mặc Tử mang tính chủ động hơn khi khuyên người ta nên tự giới hạn bản thân, không quá phụ thuộc vào các yếu tố bên ngoài. Nói cách khác, “Biệt Mặc” nhấn mạnh đến việc tự lực cánh sinh, tự chủ ý chí của con người.
Bên cạnh đó, tác giả cũng phân tích kỹ về hai khái niệm quan trọng khác là “Vô Mưu” và “Vô Tâm”. Theo giải thích, “Vô Mưu” không phải là không suy nghĩ hay không có kế hoạch, mà chỉ ra rằng con người không nên quá cầu kỳ, tính toán quá nhiều về mưu cầu danh lợi hay thành tựu cá nhân. Còn “Vô Tâm” thì không có nghĩa là bất cần, vô cảm trước mọi sự việc, mà chỉ ra rằng con người cần học cách giữ khoảng cách với các sự vật bên ngoài, không nên quá để tâm, lo lắng quá nhiều đến những thứ ngoài tầm kiểm soát.
Mời các bạn đón đọc Mặc Tử và Biệt Mặc của tác giả Nguyễn Hiến Lê.
