Tóm tắt cuốn tiểu thuyết Miền Hoang Tưởng của Nguyễn Xuân Khánh
Miền Hoang Tưởng là một trong những tiểu thuyết hiện thực – tâm lý đặc sắc nhất của Nguyễn Xuân Khánh, được viết vào năm 1973–1974, xuất bản lần đầu năm 1990. Tác phẩm lấy bối cảnh Hà Nội sau chiến tranh phá hoại miền Bắc, khi Hiệp định Paris vừa được ký kết, miền Bắc chất chồng đổ nát, miền Nam vẫn là chiến trường lửa. Tuy nhiên, không khí truyện không tập trung vào những sự kiện lớn của thời đại mà đi sâu vào thế giới nội tâm, hiện thực nhỏ bé, u ám và đầy ám ảnh của một lớp người hậu chiến.
Nhân vật chính là Tư, một người đàn ông trẻ tuổi, từng sống ở Tây Bắc, yêu Ngà nhưng vì đam mê âm nhạc đã rời Ngà về Hà Nội học nhạc và kiếm sống. Câu chuyện được kể dưới dạng chuỗi thư “không gửi” của Tư gửi cho Ngà, đan xen giữa hiện thực khắc nghiệt và những cơn mê, hoang tưởng, mộng tưởng, đối thoại với Chúa, với chính mình và với những người xung quanh.
Ở Hà Nội, Tư sống lang thang, ăn nhờ ở đậu, lần lượt trú ngụ tại nhà anh chị Trần (một cựu chiến binh cách mạng), nhà thầy giáo Hưng, nhà họa sĩ Minh, rồi cuối cùng là nhà ga Hàng Cỏ cùng Ngọ – một thương binh, bạn tù, người cũng sống ngoài lề xã hội. Để tồn tại, Tư học cách bán máu, làm đủ nghề vặt, chứng kiến và trải nghiệm sự bần cùng, đói khát, cô đơn, những mảnh đời bất hạnh, những gia đình rệu rã, những con người bị dồn đến đường cùng.
Tư không chỉ vật lộn với cái đói, cái nghèo, mà còn với những ám ảnh chiến tranh, ký ức về đồng đội cũ – Mai, người từng là bạn thân rồi trở thành kẻ thù sau một biến cố bi kịch. Mai là hiện thân cho sự tàn nhẫn, lạnh lùng của chiến tranh, từng giết tù binh không gớm tay, sẵn sàng phản bội, cướp đi cả tình yêu và niềm tin của Tư. Những cuộc đối đầu, những cơn mê sảng, những lần Tư đánh nhau với Mai – thực hay mộng, tỉnh hay mê – đan xen, tạo nên một không gian truyện nửa thực nửa ảo, đầy mộng mị và ám ảnh.
Bên cạnh đó, những nhân vật như Hưng (thầy giáo nghèo, đông con, luôn áy náy vì không giúp được bạn), Minh (họa sĩ nghèo, say mê nghệ thuật nhưng bị vợ bỏ), Ngọ (thương binh, nhà thơ, từng bị cải tạo vì làm thơ phản kháng hiện thực), chị Hưng, cháu Lê, người đàn bà ôm con gầy gò ở ga, những người bán hàng rong, những người dân lam lũ… đều hiện lên với những nỗi niềm, ám ảnh, giấc mơ nhỏ nhoi, tạo nên bức tranh xã hội hậu chiến rệu rã, bế tắc, mất phương hướng.
Điểm sáng duy nhất trong truyện là tình yêu giữa Tư và Ngà – một tình yêu xa xôi, mong manh, nhưng vẫn là điểm tựa, là hy vọng le lói trong bóng tối hiện thực. Những bức thư “không gửi” của Tư cho Ngà là nơi anh trút hết nỗi cô đơn, khắc khoải, những giấc mơ, những ảo vọng và cả niềm tin mong manh vào tương lai.
Miền Hoang Tưởng không chỉ là câu chuyện về một cá nhân lạc lối mà còn là bản tụng ca bi thương của cả một thế hệ hậu chiến. Không gian truyện hẹp – chỉ quanh quẩn trong vài căn nhà, nhà ga, quán rượu, nhưng lại mở ra một “miền hoang tưởng” rộng lớn trong tâm trí nhân vật. Ở đó, thực tại và mộng tưởng, tỉnh và mê, thiện và ác, quá khứ và hiện tại liên tục đan xen, hòa quyện, tạo nên một thế giới đa tầng, đa nghĩa.
Nguyễn Xuân Khánh xây dựng nhân vật Tư như một kẻ “trầm cảm”, “hoang tưởng”, vừa là nạn nhân, vừa là người quan sát, vừa là kẻ phán xét xã hội. Tư luôn đối thoại với Chúa, với chính mình, với những bóng ma quá khứ, với những người thân yêu đã mất hoặc xa cách. Những cơn mê sảng, những lần sốt cao, những giấc mơ về Trương Chi, những hình ảnh Chúa, quỷ đầu trâu, con chim sơn ca, vầng trăng, tiếng vượn hú… xuất hiện như những ẩn dụ cho nỗi đau, sự cô đơn, khát vọng được cứu rỗi, được yêu thương, được sống đúng nghĩa.
Tác phẩm không có cốt truyện tuyến tính, không có những sự kiện lớn, mà chủ yếu là dòng ý thức, những cuộc đối thoại nội tâm, những phân tích tâm lý, những ký ức đứt đoạn, những hình ảnh siêu thực. Không khí truyện ngột ngạt, u ám, nhiều khi bí bách đến đáng sợ, nhưng cũng có những khoảnh khắc lạc quan, những phút giây ấm áp tình người, tình bạn, tình yêu.
Nguyễn Xuân Khánh không né tránh hiện thực khắc nghiệt: chiến tranh đã biến những con người bình thường thành “máu lạnh”, đẩy họ vào cảnh nghèo đói, tha hóa, mất phương hướng. Nhưng ông cũng không tuyệt vọng hoàn toàn: tình yêu, lòng trung thực, sự tử tế vẫn là những giá trị cứu rỗi, dù chỉ le lói, mong manh.
Miền Hoang Tưởng là một thử nghiệm nghệ thuật táo bạo, kết hợp giữa hiện thực và mộng tưởng, giữa tự sự và phân tích tâm lý, giữa đối thoại và độc thoại, giữa tỉnh và mê. Đọc truyện, người ta như lạc vào một khu rừng rậm rạp, um tùm, dễ mất dấu, nhưng càng đi sâu càng nhận ra những tầng nghĩa, những ám ảnh, những day dứt về thân phận con người, về ý nghĩa sống, về giá trị của tình yêu và niềm tin.
Giới thiệu kỹ hơn về tác giả Nguyễn Xuân Khánh
Nguyễn Xuân Khánh (1933–2021) là một trong những nhà văn lớn của văn học Việt Nam hiện đại, được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2017. Ông sinh ra tại Cổ Nhuế, Hà Nội, từng học Đại học Y khoa, tham gia bộ đội, là phóng viên, biên tập viên, dịch giả, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Nguyễn Xuân Khánh nổi tiếng với những tiểu thuyết lớn như Hồ Quý Ly, Mẫu Thượng Ngàn, Đội gạo lên chùa – bộ ba tiểu thuyết văn hóa lịch sử được đánh giá là đỉnh cao sự nghiệp của ông.
Bên cạnh mảng tiểu thuyết lịch sử, Nguyễn Xuân Khánh còn để lại dấu ấn với các tác phẩm hiện thực – tâm lý như Miền Hoang Tưởng, Chuyện ngõ nghèo, Rừng sâu… Văn chương của ông giàu triết lý, nhân văn, luôn trăn trở về số phận con người, về văn hóa, lịch sử và tinh thần dân tộc. Ông cũng là dịch giả của nhiều tác phẩm lớn, luôn sống lặng lẽ, tận tụy, dấn thân đến cùng vì văn chương.
Mời các bạn tải và đọc sách Miền Hoang Tưởng của Nguyễn Xuân Khánh
