Cuốn sách “Phê Phán Lý Tính Thuần Túy” của Immanuel Kant được coi là một trong những tác phẩm quan trọng nhất trong lịch sử triết học. Trong tác phẩm này, Kant đã phê phán triết học của Descartes và Locke bằng cách chỉ ra rằng, tri thức của con người không phải chỉ đơn thuần là phản ánh thực tại bên ngoài, mà còn bị ảnh hưởng bởi các khái niệm và cấu trúc của trí tuệ con người.
Cụ thể hơn, Kant cho rằng tri thức của con người được hình thành thông qua sự tương tác giữa cái được gọi là “dữ liệu cảm giác” và các khái niệm thuần túy của lý trí. Theo Kant, dữ liệu cảm giác bao gồm những gì chúng ta trải nghiệm thông qua các giác quan của mình như thị giác, thính giác, xúc giác… Đây được coi là nguồn gốc của tri thức về thế giới hiện tượng.
Tuy nhiên, theo Kant thì chính bản thân lý trí cũng có những cấu trúc nội tại mà thông qua đó nó hình thành các khái niệm và phán đoán. Cụ thể, Kant cho rằng lý trí sở hữu 12 khái niệm thuần túy như không gian, thời gian, số lượng, bản chất, nhân quả… Đây là những khái niệm mà lý trí sử dụng để phân tích và hiểu biết thế giới mà không cần dựa vào bất kỳ dữ liệu cảm giác nào.
Kant cho rằng chính sự kết hợp giữa dữ liệu cảm giác và các khái niệm thuần túy này mới tạo thành tri thức có tính khách quan và hữu ích của con người về thế giới. Theo Kant, tri thức của chúng ta chỉ giới hạn trong phạm vi các khái niệm thuần túy và dữ liệu cảm giác, chúng ta không thể biết được thực tại tuyệt đối bên ngoài. Vì vậy, tri thức của con người là tri thức về “hiện tượng” chứ không phải “noumenon” – thực tại tuyệt đối.
Kant chia triết học truyền thống thành hai nhánh: triết học của cảm giác và triết học của lý trí. Trong đó, triết học của cảm giác bao gồm các học thuyết của Locke và Hume, cho rằng tri thức chỉ là sự phản ánh các dữ liệu cảm giác. Còn triết học của lý trí bao gồm các học thuyết của Descartes và Leibniz, cho rằng tri thức được xây dựng hoàn toàn bởi lý trí thông qua các khái niệm.
Kant cho rằng cả hai hướng đi này đều sai, bởi chúng bỏ qua vai trò của một bên. Thay vào đó, Kant đề xuất một lập trường duy vật lý trí, theo đó cả dữ liệu cảm giác lẫn khái niệm thuần túy đều đóng góp vào sự hình thành tri thức. Chỉ khi kết hợp cả hai yếu tố này, con người mới có thể có được tri thức có tính khách quan và hữu ích về thế giới.
Kant cũng phân biệt giữa tri thức về hiện tượng và tri thức về noumenon. Trong khi tri thức về hiện tượng là tri thức có thể đạt được thông qua sự kết hợp giữa cảm giác và lý trí, thì tri thức về noumenon – thực tại tuyệt đối bên ngoài – là điều vĩnh viễn nằm ngoài tầm hiểu biết của con người. Đây là một trong những đóng góp quan trọng nhất của triết lý Kant về giới hạn của lý trí con người.
Mời các bạn đón đọc Phê Phán Lý Tính Thuần Túy của tác giả Immanuel Kant.
