Cuốn sách “Tại Sao Phương Tây Vượt Trội?” của tác giả Ian Morris đã đưa ra các luận điểm thuyết phục về lý do khiến nền văn minh phương Tây phát triển nhanh hơn và mạnh hơn so với các nền văn minh khác trên thế giới trong suốt nhiều thế kỷ qua. Tác giả đã dựa trên các nghiên cứu sâu rộng về lịch sử, khảo cổ học, kinh tế, chính trị và xã hội để phân tích và đưa ra những giải thích thuyết phục về vấn đề này.
Theo tác giả, điểm then chốt khiến phương Tây vượt trội so với những nền văn minh khác là nhờ vào sự kết hợp độc đáo của ba yếu tố chính: địa lý, công nghệ và các thể chế chính trị. Về mặt địa lý, châu Âu nằm ở vị trí giữa ba lục địa lớn là châu Á, châu Phi và châu Mỹ, tạo điều kiện cho sự giao lưu văn hóa và thương mại. Điều này khiến các quốc gia châu Âu liên tục tiếp xúc với những ý tưởng và công nghệ mới từ các nền văn minh khác, từ đó thúc đẩy sự đổi mới và tiến bộ nhanh chóng.
Về công nghệ, châu Âu có lợi thế khai thác than đá và sắt, giúp cách mạng công nghiệp phát triển sớm hơn so với những nơi khác. Điều này khiến châu Âu nhanh chóng tích lũy được lợi thế công nghệ so với thế giới. Về chính trị, sự hình thành các quốc gia độc lập ở Tây Âu đã thúc đẩy sự cạnh tranh giữa các quốc gia và tạo động lực cho sự đổi mới. Đặc biệt, sự ra đời của các thể chế dân chủ tự do đã khuyến khích sự sáng tạo và khởi nghiệp.
Tác giả cũng phân tích chi tiết về cách thức mà ba yếu tố trên tương tác với nhau để tạo nên sự phát triển bền vững của phương Tây. Ví dụ, sự cạnh tranh chính trị đã thúc đẩy sự đổi mới công nghệ, trong khi những tiến bộ công nghệ lại tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế và chính trị. Sự giao lưu văn hóa và tư tưởng từ bên ngoài cũng là nguồn cảm hứng cho sự đổi mới. Tác giả cho rằng đây chính là công thức bí mật khiến phương Tây vượt trội so với phần còn lại của thế giới.
Tuy nhiên, tác giả cũng chỉ ra rằng sự vượt trội của phương Tây có thể chỉ là tạm thời và không phải là tuyệt đối. Những nền văn minh khác như Trung Quốc, Ấn Độ hay Hồi giáo đang dần bắt kịp và có thể vượt mặt phương Tây trong tương lai nếu tái tạo thành công công thức phát triển của phương Tây. Do đó, để duy trì vị thế dẫn đầu, các nước phương Tây cần liên tục đổi mới và tiếp thu những ý tưởng mới từ bên ngoài.
Ngoài ra, tác giả cũng chỉ ra rằng sự vượt trội của phương Tây đã đến từ sự khai thác tài nguyên và lao động của các nền văn minh khác, đặc biệt là châu Phi và châu Mỹ. Do đó, sự thịnh vượng của phương Tây trong quá khứ đã đến từ sự bóc lột các dân tộc khác, gây ra những hậu quả nghiêm trọng về mặt đạo đức. Đây cũng là một điểm yếu cần được khắc phục để phương Tây duy trì vai trò dẫn đầu một cách bền vững hơn.
Nhìn chung, cuốn sách đã mang lại những giải thích thuyết phục về lý do khiến phương Tây phát triển nhanh hơn so với các nền văn minh khác trên thế giới. Tuy nhiên, tác giả cũng chỉ rõ rằng sự vượt trội của phương Tây chỉ mang tính chất tương đối và có thể thay đổi theo thời gian nếu các nền văn minh khác tái tạo thành công công thức phát triển của phương Tây. Cuốn sách đã đưa ra góc nhìn toàn diện và sâu sắc về một vấn đề lịch sử phức tạp, góp phần làm sáng tỏ những bí ẩn về sự phát triển không đồng đều giữa các nền văn minh.
Mời các bạn đón đọc Tại Sao Phương Tây Vượt Trội? của tác giả Ian Morris & Nguyễn Thanh Xuân (dịch).
