Cuốn sách “Xứ Đàng Trong” của nhà du hành người Ý Cristoforo Borri mô tả chi tiết về chuyến đi khám phá vùng đất miền Trung Việt Nam vào thế kỷ 17 của ông. Cuốn sách được viết bằng tiếng Latinh và xuất bản lần đầu tiên vào năm 1631 tại Roma, Ý.
Cristoforo Borri sinh năm 1583 tại Ý, là một tu sĩ Dòng Tên. Năm 1618, ông đến Việt Nam truyền đạo và ở lại đây trong khoảng 10 năm. Trong thời gian ở Việt Nam, ông đã khám phá và ghi chép chi tiết về địa lý, lịch sử, chính trị, kinh tế, xã hội, tôn giáo, văn hóa của vùng đất mà ngày nay là miền Trung Việt Nam. Đây là tài liệu quan trọng đầu tiên mô tả về xứ Đàng Trong thời nhà Nguyễn.
Trong phần mở đầu của cuốn sách, tác giả giới thiệu về vị trí địa lý của xứ Đàng Trong. Theo đó, xứ Đàng Trong nằm ở phía Nam Việt Nam, giáp với vương quốc Champa ở phía Tây, vương quốc Cao Miên ở phía Tây Nam và biển Đông ở phía Đông. Xứ Đàng Trong kéo dài từ Bắc đến Nam, từ phía Bắc sông Gianh đến phía Nam sông Hàm Tân.
Về mặt hành chính, xứ Đàng Trong được chia thành hai đạo là đạo Thuận Hóa và đạo Quảng Nam. Đạo Thuận Hóa gồm hai phủ Thuận Hóa và Quy Nhơn, còn đạo Quảng Nam gồm phủ Điện Bàn và phủ Quảng Ngãi. Tác giả cũng miêu tả địa hình, khí hậu của từng vùng như vùng duyên hải có khí hậu ấm áp quanh năm, trung du và miền núi có khí hậu mát mẻ hơn.
Về dân số, Borri ước tính dân số xứ Đàng Trong khoảng 2 triệu người. Người dân chủ yếu sống bằng nghề nông, trồng lúa gạo, rau xanh làm lương thực chính. Nghề phụ là đánh cá, buôn bán, thủ công nghiệp. Xứ Đàng Trong nổi tiếng với nghề làm muối và nghề dệt vải.
Về chính quyền, xứ Đàng Trong thuộc quyền cai quản của chúa Nguyễn, một nhánh của nhà Hậu Lê. Chúa có quyền tuyệt đối, được gọi là Quốc chủ. Hệ thống quan lại được chia thành từ Trung ương đến địa phương. Triều đình đặt ra nhiều chính sách để quản lý, thu thuế và duy trì an ninh trật tự.
Về tôn giáo, Phật giáo và Đạo giáo là hai tôn giáo chính. Ngoài ra còn có tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, thần linh. Giáo dân Công giáo do các tu sĩ Dòng Tên truyền đạo cũng có số lượng tăng lên dần.
Cuối cùng, Borri đề cập đến văn hóa của người dân Đàng Trong như phong tục tập quán, lễ hội, ẩm thực, âm nhạc… Đây là những ghi chép quý báu về cuộc sống, con người xứ Đàng Trong thời nhà Nguyễn thế kỷ 17.
Nhìn chung, cuốn sách “Xứ Đàng Trong” của Cristoforo Borri là tài liệu lịch sử có giá trị, cung cấp nhiều thông tin chi tiết về địa lý, chính trị, xã hội, văn hóa của miền Trung Việt Nam thời xưa. Đây là tài liệu quý giúp nghiên cứu sâu hơn về lịch sử và con người xứ Đàng Trong thời nhà Nguyễn.
Mời các bạn đón đọc Xứ Đàng Trong của tác giả Cristoforo Borri.
